Pæling um hagvöxt

Eins og margir hef ég verið að velta því fyrir mér hvað það í rauninni er sem hefur rænt svo marga Íslendinga geðheilsunni á síðustu mánuðum. Reglur samfélagsins um hvað er í lagi og hvað ekki eru á fleygiferð fram og til baka - það er t.d. ekki lögbrot lengur að hóta lífláti eða eyðileggja eigur annarra, ef bara nógu margir standa manni að baki eða í kring um mann. Þetta er það sem kallast múgræði eða ochlokratía upp á grísku.

Hvað í fjáranum veldur? Fólk hefur alltaf haft þetta úrræði á valdi sínu og hefur einnig alltaf vitað að svo sé. Það nagar mig hinsvegar að í sögunni og í listunum hefur ávallt verið einhver afar, afar góð ástæða fyrir svona hræringum; óréttlátt stríð, fasísk stjórnvöld. Ástæða sem ég sé ekki að sé til staðar nú.

Mögulegar réttlætingar eru líklega einhverjar af eftirfarandi:

Skuldir fólks hafa aukist gífurlega og orðið því næst eða algjörlega óyfirstíganlegar; þetta veldur óstjórnlegri reiði. Hér kemur tough love svar til ímyndaðs grímumanns: Það var enginn sem neyddi þig til að taka lán. Og hana nú. Það var þín eigin ákvörðun og er á þinni eigin ábyrgð. Kannski er þægilegt að kenna öðru, skyndilega al-illu fólki um, en það gefur alls ekki ástæðu til svona ofsafenginna viðbragða.

Sjokkið að fara úr því að vera súperríkasta og bestasta þjóð heims í að verða stór mistök er svo mikið að úr hlýtur að koma óreiða. Já, veistu, get over it. Það er án vafa það jákvæðasta við allt þetta húllumhæ að álit Íslendinga á sjálfum sér skuli fara minnkandi. Það var orðið svo stórkostlega uppblásið að, svo að ég vitni í félaga minn, það hálfa væri nóg fyrir tvo.

Ríkisstjórnin sýnir af sér þvílíkan hroka í að neita að reka neinn, að til örþrifaráða, svo sem ofbeldis, verður að koma. Þessi ríkisstjórn var ein sú vinsælasta í sögu íslenska lýðveldisins einni klukkustund áður en þetta fór af stað. Klukkustund síðar ein sú óvinsælasta. Vissulega er eins og að þetta hafi gerst of hratt fyrir hana og það er erfitt að skilja að þeir skuli ekki hafa rekið eitthvað fólk til að sefa lýðinn - þótt það mundi, eins og ég hef áður básúnað, ekki laga þetta neitt.

Reyndar mun ekkert bara "laga" þetta. Meðal þeirra sem yfirleitt leita að leiðum til þess hafa komið upp ýmsar svokallaðar patentlausnir sem allar eiga að svínvirka og endurreisa forna frægð landsins. Fæstar meika nokkurn sens. Nokkrar vinsælar ætla ég að telja upp: endurnýja flokkakerfið; bylta ríkisstjórninni; mynda þjóðstjórn; ganga í ESB; taka upp Evru einhliða; stækka kvótann; neita að borga; reisa álver; afskrifa skuldir; taka upp norska krónu.

Öllu er stungið upp á, nema því sem nú er að gerast, þ.e.a.s. að taka allt á ríkissjóð og borga þá skuld upp yfir tíma.

Ég held að hugmyndafræðilega deilan snúist að afar miklu leiti um einfaldlega hvort ofangreind lausn sé eitthvað röng. Að mínu mati er hún a.m.k. miklu, miklu skárri heldur en öll hin vitleysan. Lítum á:

Ríkisskuldalausnin er ljót, langdregin, niðurlægjandi og lyktar af uppgjöf (en er reyndar ekki nærri því jafn slæm og ótrúlega mikið af fólki kemst upp með að halda fram.)

Hitt er einfalt, ljúft, væmið, innantómt, heimskulegt og rangt, sett fram í ótrúlegri bjartsýni sem minnir á Birtíng eftir Voltaire. Svona lausnir aðhyllast margir og skiljanlega, enda mikið huggulegri en okkar núverandi braut.

Verri er þó einn ákveðinn hópur, sem einmitt stendur helst fyrir þessu múgræði.

Í umrótinu er kominn einn flokkur fólks sem hefur misst meira vit en aðrir og er hreinlega ekki að leita að lausn yfirleitt. Þennan hóp má kalla anarkista þótt þeir kalli sig það ekki sjálfir. Þorstinn í sekt þar á bæ er svo mikill að hann er við það að drekkja allri skynsemi í umræðum hér á landi og grafa niður alla yfirvegaða breytni - þetta er fólkið sem hótar ráðamannamorðum í riti og ræðst harkalega að þeim í verki með matvörum og bareflum.

Til þess að kasta eggi í Alþingi, reisa þar Bónusfána, brenna útsendingarkapal eða að verja einhverjar slíkar gjörðir er þörf á miklum hugsunarskorti. Allt þetta táknar algjöra firringu gagnvart því hvað raunverulega skiptir máli í þessari deilu, þ.e. hvernig á að laga þessa stöðu sem við erum í.

Hvað þýðir það að kasta eggi í Alþingi í því samhengi? Eða að brenna útsendingarkapal?

Ég held að þetta fólk vilji enga lausn. Það vill einn hlut og einn hlut eingöngu: Hagvöxtinn til baka.

Eggið í Alþingi er merki um þá trú þessa fólks að Alþingi hafi tekið af því hagvöxtinn, sem sá því fyrir því lífi sem það var vant. Eggjakastið er hefndarstarfsemi fyrir að bregðast hagvextinum, fyrir að viðhalda ekki þessari sjálfsögðu þjónustu við sig: Að viðhalda hagvexti.

Já, hægt er að færa rök fyrir því að það sé hlutverk stjórnvalda. En þessi réttlæting fyrir ofbeldi - sem að mínu mati er hin raunverulega réttlæting þessa fólks - er svo veik og svo hreinlega ógeðfelld að engum frekari rökræðum verður komið að.

Sumir segja 'the end justifies the means' - að ef þetta ofbeldi fær fólk til að taka ábyrgð sé þetta fínt. Ég er ósammála. "Anarkistar" þessir eru "Gamla Ísland" - þess helstu elskendur, sem munu ekki sætta sig við neinn nýjan raunveruleika. Þeir eru tilbúnir til að gera flest við hverja þá sem þeim þóknast að kenna um, og þeir eru nógu margir til að komast upp með það. Þeir munu vera á móti stjórnvöldum svo lengi sem hagvöxtinn skortir.

Þetta fólk er nýtt og feykiöflugt pólitískt vald á Íslandi sem ég vona og bið að hverfi sem fyrst. Ídeal lausn væri að sjálfsögðu að hagvöxturinn margumtalaði sneri aftur eins og Schwarzenegger, sem mundi snarlega enda mótmælahreyfinguna eins og hún leggur sig. Það er hinsvegar ólíklegt að gerist. Mér sýnist því valið á pólitíska markaðnum í dag standa á milli nýrra geðsjúklinga annars vegar, og siðlausu hefðarinnar hins vegar.

Eitt verður að minnsta kosti sagt um þá fyrrnefndu, þeir hafa fengið mig til að styðja ríkisstjórnina í fyrsta sinn á ævi minni. Hún hefur sjaldan átt það jafn lítið skilið, en af tvennu illu...

Ég vona að hér sé fullskrifað um þetta mál. Ég vil nefnilega feginn hætta að hugsa um þetta en alltaf vakna ég upp við að landið sem ég ólst upp á hefur breyst eitthvað í skrýtnar áttir.